De nachtelijke gezangen van Beatrijs
Lier, 24 oktober 2024: In een uniek project wordt een oud muziekhandschrift uit de abdij van Nazareth tot leven gebracht. Via een tentoonstelling, documentaire, publicatie met CD-opname en een concertreeks kun je dit najaar deze unieke erfgoedparel ontdekken.
De cisterciënzerinnenabdij van Nazareth in Lier werd in de dertiende eeuw opgericht door de vader van mystica Beatrijs van Nazareth (Tienen, 1200 – 1268, Lier). Uit deze periode is een antifonarium bewaard, een muziekhandschrift van een kleine tweehonderd folio’s met gregoriaanse gezangen. Ze zijn geschreven in een helder leesbaar schrift en voorzien van sierlijk verluchte initialen. Tot acht keer per etmaal kwamen de zusters samen om zingend te bidden. De gezangen uit dit antifonarium zijn bestemd voor de metten, het nachtelijke gebedsmoment.
Muzikante Iris Eysermans (Kessel, 1982) kreeg in 2021 een beurs van de Vlaamse Gemeenschap om dit handschrift te onderzoeken en te interpreteren. Als professioneel organist is ze gespecialiseerd in de middeleeuwen en de renaissance, zowel als zanger van het gregoriaans als bespeelster van het orgel en laat-middeleeuwse klavieren: het clavissimbalum en het organetto. Vanuit deze praktijk groeide haar wens om een gregoriaans muziekhandschrift te bestuderen en opnieuw uit te voeren. Het Liers Genootschap voor Geschiedenis wees haar de weg naar een middeleeuws handschrift uit Lier, het antifonarium uit de abdij van Nazareth.
Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat deze muzikale parel niet verborgen mocht blijven. Samen met erfgoedcel Kempens Karakter, stad Lier en Liers Genootschap voor Geschiedenis werkte Iris aan een publicatie, CD-opname, tentoonstelling, documentaire en concertreeks.
Na vele jaren wordt het antifonarium opnieuw geopend - in alle betekenissen van het woord - en zingend aan nieuwe generaties doorgegeven. Een verhaal van bijna 800 jaar geleden wordt herverteld en herbeleefd, de gezangen krijgen een nieuwe betekenis. Niettemin is de interpretatie van gregoriaans voor iedereen anders: verbindend, spiritueel, gelovig, of louter muzikaal. Je kan het zelf zingen, je kan ernaar luisteren. Bovenal is het voor iedereen een bijzondere beleving.
Publicatie met CD-opname
In een eerste hoofdstuk geeft Marc Mees (Liers Genootschap voor Geschiedenis) een grondig maar beknopt overzicht van de geschiedenis van de Abdij van Nazareth. Vervolgens bestudeert Lieve De Kesel (UGent) uitvoerig de constructie van het handschrift zelf: hoe het werd vervaardigd en verlucht en op welke plekken werd het bewaard. In een derde bijdrage richt Pieter Mannaerts (Alamire Foundation) zich op de muzikale aspecten van de codex. Hij onderzoekt welke gezangen het antifonarium precies bevat, hoe en door wie de muziek werd genoteerd en welke link er is met de historische figuur Beatrijs.
De cd-opname bevat een selectie gezangen uit het antifonarium in een interpretatie door Psallentes onder leiding van Hendrik Vanden Abeele. Het gregoriaans alterneert met orgelwerken van onder meer P. Cornet, G. Gabrieli, A. Gabrieli en P. de la Rue, uitgevoerd door Iris Eysermans op het Bremserorgel. De CD is te koop voor 24, 95 euro in het stadsmuseum, via kempenskarakter.be en liersgenootschap.be.
Tentoonstelling met documentaire van 25 oktober 2025 tot en met 26 januari 2025
Om oog in oog met het handschrift zelf te staan, kun je naar het stadsmuseum. Daar ligt het antifonarium gepresenteerd bij een 17de eeuwse kaart met gronden van en rond de abdij. Een documentaire vertelt over hoe je vandaag met zo’n muziekhandschrift aan de slag gaat zodat het kan gezongen worden.
(MSL/foto’s SDW)
